Η συνέντευξη της κ. Γκασούκα στη ΧΕΝ Ελλάδος για τις γυναικοκτονίες
Διετές πρόγραμμα ΧΕΝ Ελλάδος 2019 – 2021
“Η Βία κατά των Γυναικών” , μια ιστορία χιλιετιών που διογκώνεται, εντείνεται, κλιμακώνεται δίχως τέλος… Ας κάνουμε λοιπόν, την Αρχή…
Η ΧΕΝ Ελλάδος, στο 40ο Πανελλήνιο Συμβούλιο της, αποφάσισε και ενέταξε στο στρατηγικό της σχεδιασμό την υλοποίηση διετούς προγράμματος με θέμα τη Βία κατά των Γυναικών και στόχο την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των γυναικών και της ευρύτερης κοινότητας, γενικότερα, σχετικά με τις μορφές βίας κατά των γυναικών, όπως αυτές αναδεικνύονται κάθε στιγμή και σε κάθε κοινωνικό χώρο που ζει η Γυναίκα.
Το πρόγραμμα θα πλαισιωθεί από ποικίλες δράσεις συνηγορίας και γυναικείας ενδυνάμωσης σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, οι οποίες θα ανακοινωθούν σύντομα.
Θεωρώντας ότι η έμφυλη βία, διαχρονική, διατοπική , διαταξική, κορυφώνεται, εντέλει, με τις θηλυκοκτονίες / γυναικοκτονίες, απευθυνθήκαμε αρχικά σε εξέχουσες γυναίκες επιστημόνισσες που είναι ταυτόχρονα και ακτιβίστριες φεμινίστριες, ώστε να μοιραστούν μαζί μας τις σκέψεις τους και τις απόψεις τους για το θέμα αυτό, που εμφανίζεται να παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στις μέρες μας.
Ξεκινάμε από την Συνέντευξη της κ. Γκασούκα, Καθηγήτριας Πανεπιστημίου και γνωστής φεμινίστριας, που μας έκανε την τιμή να απαντήσει στα ερωτήματά μας.
- κ. Γκασούκα, αρχικά να σας ρωτήσουμε για τη χρήση του συγκεκριμένου όρου : γιατί χρησιμοποιείται ο όρος γυναικοκτονίες και όχι ο ευρύτερος ανθρωποκτονίες;
Η γυναικοκτονία, στενότερα και η θηλυκοκτονία, ευρύτερα, αφορά τη σκόπιμη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών, λόγω του Φύλου τους. Στην περίπτωση της θηλυκοκτονίας, τη σκόπιμη δολοφονία θηλυκών βρεφών και εμβρύων και διαπράττεται, ή, είναι ανεκτή σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό ή οικογενειακό πλαίσιο. Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την δολοφονία μιας γυναίκας σαν αποτέλεσμα βίας από τους συντρόφους τους, τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στα εγκλήματα τιμής, ή σε εγκλήματα εξ αιτίας της προίκας, στην περίπτωση που η οικογένεια των κοριτσιών δεν ανταποκριθεί στην προίκα που είχε υποσχεθεί. Περιλαμβάνει, επίσης, τις δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο των ένοπλων συγκρούσεων, στο πλαίσιο της πορνείας ή του trafficking κλπ.
- Μπορούμε να πούμε πως όλες οι δολοφονίες γυναικών θεωρούνται γυναικοκτονίες;
Κάθε δολοφονία γυναίκας δεν είναι γυναικοκτονία. Αυτό που χαρακτηρίζει την γυναικοκτονία είναι τα σεξιστικά κίνητρα, καθώς και η σχέση της γυναίκας με τον δράστη. Πολλοί διαφωνούν με τον όρο, λ.χ., συνήθως, μιλάνε για έγκλημα πάθους κ.λπ.. Τον όρο «femicide» τον βρίσκουμε στην διεθνή βιβλιογραφία και τον έχει υιοθετήσει τόσο ο ΟΗΕ, όσο και η Ε. Ε.
Δεν πρόκειται για νεολογισμό. Πρόκειται για έναν όρο που τον συναντάμε στην ευρωπαϊκή νομολογία, ήδη, από το 1801, αλλά και γύρω στα 1840 εντοπίζεται και σε νομικά λεξικά διαφόρων χωρών. Στη συνέχεια, πέφτει σε αχρηστία για να τον επαναφέρουν γύρω στο 1976 οι φεμινίστριες νομικοί. Πρόκειται για έναν όρο που ξεπερνά τη σημασία του εγκλήματος. Πρόκειται για έναν όρο βαθιά πολιτικό, καθώς συμπυκνώνει την αντίσταση στα πολλαπλά είδη γυναικοκτονίας, άρα και βαθιά συλλογικό. Στην ουσία, ο ίδιος όρος υποκινεί σε μια πολιτιστική αλλαγή.
Γενικά, οι γυναίκες δολοφονούντα κατά ένα μεγαλύτερο ποσοστό από τους άντρες και μόνον ένα μικρό ποσοστό των αντρών δολοφονείται από τις γυναίκες, ενώ, η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών που δολοφονούν άντρες, βρίσκονται σε άμυνα. Οι γυναίκες δεν δολοφονούν τους άντρες επειδή είναι άντρες, ενώ οι άντρες δολοφονούν τις γυναίκες που δεν υπακούουν στα προτάγματα της πατριαρχίας. Με αυτήν την έννοια, επιβεβαιώνεται εδώ η θεωρία του «ιδιόκτητου θηλυκού». Επομένως, οι γυναίκες μπορούν να δολοφονήσουν έναν άντρα για διάφορους λόγους, αλλά οι άντρες δολοφονούν με σεξιστικά κίνητρα, τα οποία πρέπει να εξετάζονται από το νομικό σύστημα, όπως, λ.χ., η σχέση του θύματος με τον δράστη
- Αν δεχθούμε ότι οι γυναικοκτονίες αποτελούν εγκλήματα σε βάρος των Γυναικών, λόγω του Φύλου τους, με διαχρονική ισχύ, όπως, λ.χ., η καύση των μαγισσών στον ύστερο μεσαίωνα στην Δ. Ευρώπη, κ.λπ., θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε κάποια κοινά στοιχεία των γυναικοκτονιών σε όλες τις εποχές; Και αν ναι, ποια είναι αυτά;
Είναι μια παλιά ιστορία που επανεξετάζεται υπό την οπτική του Φύλου, κάτι που δεν γινόταν παλιότερα. Έχουμε περιπτώσεις μαζικής εξόντωσης των γυναικών, όπως στην περίοδο της πυράς στον Μεσαίωνα, όπου διάφορες γυναίκες που φαίνεται να παραβιάζουν τα πατριαρχικά όρια, κάηκαν ζωντανές.
Άλλες επειδή ήταν υπερβολικά όμορφες, άλλες επειδή ήταν υπερβολικά άσχημες, άλλες επειδή είχαν ένα «κουσούρι», άλλες επειδή ήταν θεραπεύτριες κ. ο. κ. Χαρακτηριστική είναι μια περίπτωση, για την οποία δεν μιλάμε σχεδόν ποτέ, είναι το καύσιμο των λεσβιών, με την κατηγορία της μάγισσας. Το 1260 στον κώδικα των Ορλεάνων αναφέρεται πως κάθε γυναίκα που διαπράττει αυτό το έγκλημα («femina cum feminus») πρέπει να καεί.
- Ποια πιστεύετε ότι είναι τα κοινά στοιχεία των γυναικοκτονιών σε κάθε εποχή;
Το κοινό όλων αυτών των γυναικών που δολοφονούνται, είτε ως μάγισσες, είτε ως παραβιάζουσες την τιμή της οικογένειας, είτε για τον ένα, είτε για τον άλλο λόγο, είναι πως, στην πραγματικότητα, έχουν παραβιάσει τα πατριαρχικά όρια και τους όρους, που πρέπει αταλάντευτα να υπηρετούν…
Μια διαχρονική περίπτωση που συναντάμε, επίσης, είναι η περίπτωση των εξαφανισμένων γυναικών. Έχουμε έναν αριθμό εξαφανισμένων γυναικών που κανείς δεν τις ψάχνει και που, οι περισσότερες από αυτές, βρίσκονται, τελικά, δολοφονημένες (όπως συνέβη στην περίπτωση της Κύπρου). Σύμφωνα με στοιχεία του FBI εξαφανίζονται ετησίως στις Η. Π. Α. γύρω στις 30.000, εκ των οποίων, μόνον το 10% αναζητά το FBI.
Στη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη, το γεγονός της θηλυκοκτονίας ήταν πραγματικό. Συνέβαινε και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και η υπόλοιπη κοινότητα δεν μιλούσε… Μια άλλη περίπτωση είναι οι οικογενειακές θηλυκοκτονίες που ανθούν ακόμα και σε περιοχές της Ευρώπης, επειδή παραβιάζεται η ηθική της οικογένειας.
Να πούμε, επίσης, πως οι γυναικοκτονίες δεν συναντώνται μόνο στον Τρίτο Κόσμο, αλλά και στην Ευρώπη, το Μαυροβούνιο, τη Λιθουανία, τη Βοσνία, την Δημοκρατία της Τσεχίας κ.λπ.
Γενικότερα, όμως, υπάρχει ένα έλλειμμα στοιχείων για το ζήτημα, ενώ από την έρευνα λείπει η Ελλάδα και η Κύπρος, όπου, δυστυχώς συναντώνται πολλές γυναικοκτονίες. Κατά προσέγγιση, είχαμε 43. 600 καταγεγραμμένες γυναικοκτονίες το 2012, ενώ παρατηρείται μια αυξητική τάση το 2017. Συνολικά, να πούμε, πως το 2017 οι γυναικοκτονίες παγκόσμια άγγιξαν τις 50. 000. Υπάρχει μια γενική εκτίμηση ότι οι ετήσιες γυναικοκτονίες μπορούν να συγκριθούν με τους νεκρούς των δύο πρώτων χρόνων της συριακής διαμάχης.
Σοβαρός είναι και ο ρόλος του δικαιακού συστήματος σε αυτό, όταν συντηρεί τη διαιώνιση των δομών, που επιτρέπουν την γυναικοκτονία και μεταφέρει την ενοχή στα θύματα. Υπάρχουν δικαστές που διακατέχονται από αντιλήψεις για τα «διπλά πρότυπα» (σ. σ. : εννοεί διαφορετικό «κώδικα ηθικής» για τον άντρα, διαφορετικό για την γυναίκα) και βλέπουμε και πως οι ποινές που αποδίδονται είναι μικρές.
Ένας ερευνητής στην Παλαιστίνη, ο Sahoub Kervokian επιβεβαιώνει το «διπλό πρότυπο ηθικής» και τους λόγους γυναικοκτονίας για την «τιμή» της οικογένειας και παρουσιάζει την αντίφαση, από τη μια, οι γυναίκες να πολεμούν με το σώμα τους Ισραηλίτες στην Intifada, από την άλλη, να μην μπορούν αυτό το σώμα να το διαθέσουν, όπως οι ίδιες θέλουν.
Άλλες περιπτώσεις είναι οι δολοφονίες από τους συντρόφους τους, όπου προϋπάρχει χρόνια και μεγάλη ενδοοικογενειακή βία. Υπάρχει και η ομοφοβική γυναικοκτονία, όπου προηγείται ο «διορθωτικός βιασμός» των λεσβιών. Σημαντικό ρόλο στις διάπραξη γυναικοκτονιών στη σύγχρονη εποχή παίζουν και οι αναπαραστάσεις της αντρικής βία μέσω των Μ. Μ. Ε.
Υπάρχουν και οι έμμεσες γυναικοκτονίες, δηλαδή, αυτές που γίνονται λόγω της παραμέλησης, της έλλειψης ιατρικής περίθαλψης, των ανασφαλών παράνομων εκτρώσεων… όταν το ίδιο το κράτος ποινικοποιεί τις εκτρώσεις είναι σαν να οδηγεί τις γυναίκες στο θάνατο. Αλλά και η κλειτοριδεκτομή μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο τα κορίτσια. Η γυναικοκτονία συνδέεται και με την πορνεία, πολλές εκδιδόμενες γυναίκες δολοφονούνται, ενώ υπάρχουν και γυναικοκτονίες που γίνονται, βάσει της φυλής στην οποία ανήκει η γυναίκα, όπου εδώ το σεξιστικό αίτιο συναντιέται με το ρατσιστικό και το φυλετικό. Τέλος, να πούμε πως οι γυναικοκτονίες συνδέονται και με άλλους παράγοντες στη σύγχρονη εποχή, όπως ο παράγοντας της εξάπλωσης του Aids, καθώς και η εξάπλωση των πυροβόλων όπλων, καθώς οι γυναίκες έχουν τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να δολοφονηθούν σε σπίτι, στο οποίο υπάρχουν πυροβόλα όπλα κ.λπ.
- Ποια τα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν το χθες από το σήμερα
Σήμερα βαδίζουμε στην έρευνα του φαινομένου, όπως γίνεται με την Υγειονομική Σχολή του Λονδίνου και τη διαμόρφωση μοντέλων διερεύνησής του. Π.χ., το οικολογικό μοντέλο διερευνά τις γυναικοκτονίες, προσεγγίζοντάς τες σε τρία επίπεδα :
Το ατομικό επίπεδο, σε σχέση με τον δράστη, αν, λ.χ., ήταν υπό την επήρεια ουσιών, αν ήταν άνεργος, αν έκανε χρήση όπλου (οπλοχρησία) κ.λπ.
Της διαπροσωπικής / οικογενειακής σχέσης, αν λ.χ., εντοπίζονται βίαιες σχέσεις στην οικογένεια, πριν από την γυναικοκτονία και
Το κοινωνικό / δομικό, λ.χ., η ισχύουσα ανισότητα των φύλων, το έλλειμμα του κοινωνικού κράτους κ.λπ.
- Και μια τελευταία ερώτηση με αφορμή την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια «επανάκαμψη» του γυναικείου / φεμινιστικού κινήματος;
Είναι γεγονός πως αυτό το θέμα έχει κινητοποιήσει μεγάλες ομάδες γυναικών. Πρωτοπόρες είναι οι γυναίκες από τη Ν. Αμερική. Στο Μεξικό οι κινητοποιήσεις των γυναικών οδήγησαν την κυβέρνηση να υιοθετήσει τον όρο «γυναικοκτονία». Παρατηρούμε μια συσπείρωση που έχει διηπειρωτικό χαρακτήρα, εφόσον κινητοποιήσεις για το θέμα υπάρχουν τόσο στην Ασία, λ.χ., στην Ινδία, όσο και στην Ευρώπη, όπως, λ.χ., στην Ισπανία, ή την Αμερική. Δείχνουν τον οικουμενικό χαρακτήρα της πατριαρχίας και των αρχών της. Αυτά τα κινήματα έρχονται να συναντήσουν άλλα φεμινιστικά κινήματα όπως είναι το Me too κ.λπ.
Φαίνεται ότι ανακάμπτει ένα νέου τύπου Φεμινιστικό Κίνημα με διηπειρωτικό χαρακτήρα, γεγονός που εξηγεί και τις βίαιες αντιδράσεις κατά του Φεμινισμού και των Φεμινιστριών από την πλευρά, κυρίως, των φασιστικών μορφωμάτων, που τις έχουν τις φεμινίστριες στο στόχαστρο, μαζί με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες
Κ. Γκασούκα, σας ευχαριστούμε πολύ για το χρόνο σας και τη συζήτηση που είχαμε μαζί σας